سقوط دلار و تضعیف سلطه آمریکا

لشگرکشی‌های گسترده و پرهزینه آمریکا در عراق، افغانستان، سوریه و حتی یمن هیچ آورده‌ای برای آمریکایی‌ها نداشته و مهمتر اینکه اعتماد به نفس آن‌ها را در عرضه برتری نظامی تضعیف کرده و این دلار است که به مهمترین ابزار کاخ سفید برای پیشبرد اهداف سیاسی و ژئوپلتیک درجهان تبدیل شده، اما اعتیاد واشنگتن به اعمال تحریم‌ها یکجانبه علیه سایر کشور‌ها باعث شده روند سقوط دلار شیب نسبتا تندی بگیرد. این باور در گوشه کنار جهان شکل گرفته و زیاد شنیده می‌شود که دلار یک امتیاز و اهرم غیرعقلانی و ناعادلانه است که در دست آمریکا قرار دارد و باید با آن مقابله کرد. دولت‌های جهان برای تجارت در حوزه‌های اساسی مانند طلا و نفت نیازمند ذخیره ارزی به دلار هستند.

 

به کلام ساده، دولت‌ها نمی‌توانند طلا را با دینار عراق یا روپیه هند خریداری کنند چرا که تقریبا کمتر کشوری حاضر می‌شود طلا و یا نفت خود بر اساس پول‌های محلی و غیر از دلار بفروشد. در حالی که سایر کشور‌ها برای تجارت و کار باید دلار به دست بیاورند، اما آمریکا به راحتی می‌تواند دلار را هر چقدر که می‌خواهد چاپ کند. یعنی اگر فرانسه می‌خواهد واردات نفت خود را دو برابر کند اول باید به دنبال راهی برای به دست آوردن دو برابری دلار باشد، اما آمریکا به راحتی می‌تواند دلار را چاپ کند و هر چقدر که می‌خواهد نفت خریداری کند. فرایند تبدیل دلار به دیکتاتور اقتصاد جهان تاریخ پیچیده‌ای دارد. آمریکا نه تنها از آسیب‌های دو جنگ جهانی در امان ماند بلکه طلا‌هایی که در طول دو جنگ جهانی از کشور‌های اروپایی وارد آمریکا شده بودند، پشتوانه‌ای شد تا این کشور اقتصاد جهان را به چنبره خود در آورد. در سال ۱۹۴۴ مقامات آمریکایی برای تثبیت شرایط اقتصادی و سیاسی جهان نمایندگان ۴۴ کشور جهان را در کنفرانس معروف «برتن وودز» جمع کردند و با تأسیس «بانک جهانی» و «صندوق بین‌المللی پول» و با پذیرش دلار آمریکا به‌عنوان ارز بین‌المللی به قیمت ثابت «سی‌وپنج دلار برابر یک اونس طلا» یک نظام پولی مدرن برای اقتصاد جهان به وجود آوردند.

 

تا اوایل دهه ۷۰ میلادی یعنی در عرض سه دهه واشنگتن با به دست گرفتن رهبری نهاد‌های مالی بین المللی تازه تاسیس، نقش کلیدی در اداره اقتصاد جهانی به عهده گرفت. آمریکا بدون پشتوانه دلار را چاپ می‌کرد و به دیگر کشور‌ها می‌فروخت در نتیجه اوضاع اقتصادی آمریکا رشد پرشتاب به خود گرفت، اما این روند بر اثر عواملی با بن بست مواجه شد. در سال ۱۹۶۷ بازسازی ژاپن، کشور‌های اروپایی تمام شد و این کشور‌ها تبدیل به رقیب امریکا در صحنه اقتصاد جهانی شدند. همچنین هزینه کلان جنگ ویتنام نگرانی جدی از کاهش ارزش دلار ایجاد کرد خیلی‌ها حتی در داخل آمریکا درصدد آمدند تا به جای دلار، طلا ذخیره کنند. تعدادی از کشور‌ها در چارچوب توافق «برتن وودز» از بانک مرکزی آمریکا خواستند تا دلار آن‌ها را به طلا تبدیل کند. اما آمریکا در حدود ۵ برابر ذخیره طلای خود اسکناس و دلار چاپ کرده بود و نمی‌توانست تمام دلار‌های منتشر شده را با طلا معاوضه کند. در نتیجه ریچاد نیکسون رئیس جمهور وقت آمریکا در سال ۱۹۷۱ مجبور شد تا رابطه ثابت دلار در مقابل طلا را معلق کرد. این اقدام نیکسون تیر خلاصی به نظام برتن وودز بود. نیکسون برای اینکه بتواند جایگاه دلار را حفظ کند و از سقوط ارزش آن بکاهد عربستان را متقاعد کرد نفت را فقط به دلار بفروشد. با این توافق، روندی شکل گرفت که خرید و فروش نفت فقط با دلار امکان پذیر بود و در نتیجه میلیارد‌ها دلار اضافی را در حساب خزانه‌های آمریکا و سایر صندوق‌های مالی مبتنی بر دلار ذخیره کرد و هژمونی دلار بر اقتصاد جهانی و موقعیت آن به‌عنوان ارز ذخیره‌ی جهان مجدداً تثبیت شد. اما طی سه دهه گذشته سیاست‌های ابزاری امریکا از دلار و اعتیاد واشنگتن به اعمال تحریم‌های گسترده علیه سایر کشور‌ها باعث شده تا پایه‌های قدرت دلار به لرزه در بیاید و حتی کشور‌های متحد آمریکا به دنبال جایگزینی برای دلار باشند. این روند با روی کار آمدن ترامپ و سیاست‌های تجاری و اقتصادی وی شیب تندی به خود گرفته است.

 

پکن که بیش از هر بازیگری دیگر می‌تواند دلار را به چالش بکشد اخیرا نظام پرداختی بر اساس یوآن برای بستن قرارداد‌های نفتی اتخاذ کرده است که با استقبال چند بانک خارجی از جمله دویچه آلمان مواجه شده است. با این نظام چینی، دلار برای اولین بار به صورت رسمی دلار در معاملات نفتی کنار گذاشته می‌شود. در همین حال، کشور‌های عضو بریکس (برزیل، روسیه، هند، چین و افریقایی) توافقاتی را درباره استفاده از ارز‌های ملی خود به جای دلار در مبادلات دو جانبه صورت دادند و درباره یک سیستم مالی جدید بر اساس یک پول واحد به توافق رسیده اند. قرار شده این این واحد پولی جدید با پشتوانه طلا باشد تا کشور‌ها با اطمینان بیشتری از آن استفاده نمایند.

 

کارشناسان اقتصادی معتقدند راه اندازی این واحد پولی نیز می‌تواند به طور مؤثر بر کاهش قدرت دلار در عرصه جهانی اثرگذار باشد. نه تنها ایران، روسیه و چین به دبنال برنامه‌های برای مقابله با یکه تازی دلار هستند بلکه کشور‌های نزدیک به آمریکا مانند آلمان و تا ترکیه نیز نسبت به قدرتی که دلار پیدا کرده احساس نگرانی می‌کنند و اعلام کرده‌اند سیاست‌هایی برای خروج از سلطه پول ملی آمریکا اتخاذ خواهند کرد. هر چند بعضی معقتدند گام‌های برداشته مهم هستند، ولی در اندازه‌ای نیستند که در حال حاضر بتواند پول آمریکا را به چالش بکشند، اما آنچه مشخص هست دلار نه پدیده ازلی است نه ابدی و مانند هر امپوطوری دیگری پایانی دارد. جانگ ژیائو، مدیر مرکز سیاست‌های عمومی بروکینگز می‌گوید: «اگر به تاریخ بنگرید، به عقیده من سقوط دلار بی‌تردید روی خواهد داد. تنها موضوعی که باقی می‌ماند این است که زمان آن چه هنگام است.»